Çektiği kısa sinemalarla tanınan direktör Orhan İnce’nin birinci uzun metraj sineması “Hêvî” (Umut) dünya prömiyerini 31. Milletlerarası Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde yaptı.
Orhan İnce’nin yazıp yönettiği sinemada Ömer Akalın, Bedriye Roza Çelik, Yavuz Akkuzu, Deniz Sal, Nazmi Karaman, Ruken Önen, Güldestan Büyük rol alıyor.
Film, sağır ve dilsiz olan Zeyno, babası Mustafa ve ağabeyi Çeto ile birlikte köyden uzaktaki meskenlerinde yaşarken, hayvan tüccarı Emin’in hayatlarına girmesiyle yaşadıkları çaresizliği ve umut arayışını husus ediniyor. Direktör İnce, “Hêvî” sineması için, “İnsanlığın kadim temalarından umudu, sıkıntı şartlarda yaşamaya çalışan küçük bir aile üzerinden, klişelerden uzak yargılamadan, insanı anlamaya ve anlatmaya çalışan, ‘sıradan insanı’ odağına alan, toplumsal yapıyı bireyin çatışmaları üzerinden anlatan bir film” dedi.
Orhan İnce Film nasıl ortaya çıktı? Bu türlü bir öyküyü anlatmaya nasıl karar verdiniz?
Bu, dayımın öyküsü, dayımın başından geçen bir olaydı. Vakit zaman benim de içinde yer aldığım… 20 yıl evvel yaşanmış bir kıssa. Dayım vaktinde hayvan alıp satım işi yapıyordu, çok güvendiği biri tarafından dolandırıldı. Sonra büyük bir yıkım yaşadı.
Ondan sonra kimi beşerler alacağı paradan vazgeçti. Kimileri beşerler yapacak bir şey yok deyip razı oldular. Kendi akrabaları da para toplayıp borcunu bitirmeye çalıştık. O da iki yıl boyunca gidip inşaatlarda, öbür işlerde çalıştı. Borçlarını bir biçimde bitirmeye çalıştı. Onun bu süreçte her şeyini kaybedip yine başlaması, umut etmesi benim bu kıssayı hayata geçirmem için kıymetli bir sebep oldu. Kıssa biraz bu türlü çıktı işte.
‘UMUT OLMADIĞINDA HER ŞEY BİTİYOR’
Senaryo süreci nasıl geçti?
Dayımın öyküsü yalnızca bir fikir, bir ilhamdı. Natürel ki işte kurmaca karakterlerle, bu durumu nasıl anlatabilirim ya da ne yapabilirim diye düşündüm. Ana iskelet olarak daima başımda bu türlü bir şey vardı. Evet her şeyini kaybetti lakin bu adamın da yaşaması lazım. Hepimiz güç vakitlerden geçiyoruz. Kapkaranlık bir yerde olduğunuzu düşünün; nereye gideceğinizi bilemezsiniz, bir o tarafa bir bu tarafa gidersiniz. Fakat orada küçük bir ışık olduğunda artık o ışığa hakikat düz bir halde gidersiniz.
Benim biraz aslında bu kıssadaki derdim o ışığa hakikat gitmek; o ezayı kabullenmemek ya da o ümitsizliğin içerisinde durup ölmek değil. Evet, hepimiz bir sürü zahmetler yaşıyoruz. O umut olmadığında her şey bitiyor.
Umudu sıradan insanların hayat uğraşları üzerinden anlatıyorsunuz. Sağır ve dilsiz bir karakter olan Zeyno ise öykünün merkezinde yer alıyor. Kıssayı bu türlü anlatma tercihinizin sebebi nedir?
Dayımın dört tane çocuğu vardı; üçü sağır ve dilsizdi. Onlar hayatlarına olağan bir halde devam ediyorlar. Şu an çok memnunlar.
Bir de kıssayı biraz da Zeyno üstüne kurduğum için senaryo açısından tesiri var. Erkek karakter, ‘Ben kente gidip çalışacağım, kendi paramı kazanacağım’ diyor. Onu oraya bağlayan, kendi başına hayatını idame ettiremeyen bir karakterin olması bizim o nedenimizi de güçlendiriyor. Ondan ötürü aslında o denli bir tercih yaptım.
Filmdeki aile yapısı ve karakter ortasındaki çatışmalardan da bahsedelim istiyorum. Başlarda Çetin karakteri inşaata çalışmaya gitmek istese de babasından müsaade alamıyor. İlerleyen sahnelerde ise ailedeki bu dinamikler yer değiştiriyor.
Aslında senaryo matematiğine hizmet etsin diye bu türlü bir şey yaptım. Başlarda baba karakteri bir arayış içerisinde, soğan satmaya çalışıyor, olmuyor. Bizim öykümüzü başlatacak konuya getirmemiz için bir şeyler olması lazım. Hayvan alım satım işine nasıl girecek? Makus giden tarım toprak işleri var, bir halde oraya yönelmesi lazım.
Çetin’in sevdiği bir kız var, o motivasyonla inşaata gidip çalışması lazım, hayatını kurmak istiyor. Babası, ‘Her gün aklına bir şey geliyor, bunları at kafandan. Sen gidersen kim bakacak Zeyno’ya?’ diyor. Zira konutun bütün işlerini Çeto yapıyor; bir taraftan hayvanlar, bir taraftan küçük kardeşinin sorumluluğu, bir taraftan yeme içme işleri. Bu nedenle doğal olarak ortalarında bir çatışma başlıyor. Çeto giderse bunları baba yapmak zorunda kalacak zira. Bu da ikisi ortasında çatışmaya sebep oluyor.
Asıl karakterimiz olan Emin geldiğinde de Çeto’nun artık gitmesine gerek yok. Zira para kazanmaya başlıyor, babasının gözündeki pahası de değişiyor.
Film gösteriminin akabinde en çok sorulan sorulardan biri karakterlerin nasıl kandırıldığı oldu.
Sekiz kere iş yaptığın biri için dokuzuncu seferde ‘Acaba bu beni kandırır mı?’ demiyorsun. Bir de o işlerde vade vardır. Dokuzuncu ayın 15’i, bilhassa o bölgede o paralarını ödendiği tarihtir. Mesela ben gelir senin ineğini alırım, ödeme vakti o vakittir. Kimse kolay kolay peşin para çalışmaz. Emin karakteri parayı peşin veriyor, fazla veriyor. 10 bin ise 11 bin veriyor. Kimin aklına gelir? Bir de paranın yüzü sıcaktır, para geldiğinde insan her şeyi unutuyor.
Günümüzde de bir sürü saadet zincirleri haberleri görüyoruz. Bu çok olağan bir şey, gerçek. Artık herkes kolay para kazanma kaygısında. Kimse çok çalışarak ya da hak ederek şey yapmak istemiyor. Adamın eline 100 lira geçiyorsa çabucak ben bu 100 lirayı ne yapabilirim diyor.
Oyuncuların bir birçoklarının neredeyse birinci uzun metraj tecrübesi bu sinema. Nasıl bir çalışma süreci geçirdiniz?
Biz Kürtçe sinema yaptığımız için oyuncu seçme manasında önümüzde büyük bir katalog yok. Aslında bayağı araştırdım hatta bu sayede bir sürü şahsa ulaştım. Lakin seçenekler az doğal, yaşlı bir Kürt oyuncu bulmak, bir bayan karakter bulmak sıkıntı. O denli karakter oynayabilen birinin talih yapıtı sizi bulması gerekiyor ancak o da oyuncu değildir. Oyuncuysa aslında bir biçimde haberdar oluyorsunuz.
Kadrodaki oyuncularla çalışma sürecimiz, okuma provalarımız hepsi hoş geçti. Kürtçe sinema yaptığınızda seçenekler az olduğu için onu da gözeterek ‘en düzgününü kim yapar?’ diye ilerliyorsunuz. Sinemadaki karakterlerden yalnızca bir oyuncumuzun oyunculuk tecrübesi yok. Ömer karakterini oynayan, o da çok hoş oynadı. Yani süreç sağlıklı geçti.
Özellikle Ömer’le biz bir buçuk yıl öncesinde tanıştık. Lakin ona ‘Bu rol senindir’ demedim. Görüntü atıyor, senaryo okuyor, bir şeyler istiyorum yapıyor… Sinemaya on beş gün kala, ‘Evet, bu sinemanın oyuncusu artık sensin’ dedim.
Filmde, karakterlerin günlük hayatlarında Kürtçe konuşurken, jandarma ve belediye üzere resmi kurumlarda Türkçe konuşmaları dikkat çekiyor. Bu lisan geçişiyle vermek istediğiniz ileti neydi?
Ben öteki kısa sinemalarımda de bunlara değindim, o mevzuda hassasım. Ne, nasıl olması gerekiyorsa o halde yapıyorum. Orada da karakter jandarmaya gidip Kürtçe konuşamaz. Devlet, bürokrasi nasıl konuşuyorsa o da o biçim konuşuyor.
‘DAĞLARLA ÇEVRİLİ BİR MESKENİN KISSASINI ANLATMAK İSTEDİM’
Çewlig (Bingöl) üzere bir bölgede sinema çekmek nasıl bir tecrübeydi? Bu bölgenin atmosferinin sinemanıza ne üzere katkıları oldu? Çekim sürecinde karşılaştığınız zorluklar oldu mu?
Ben bayağı yer aradım. Bu türlü eski taşlardan tek bir mesken arıyordum. Zira 20 yıl öncesinde dayımların yaşadıkları yer köyden uzakta bir yerdeydi. O açıdan onu bulmak sıkıntı oldu. O bölgede bir sürü yere baktım ettim. En son bizim sinemaya en çok uyan yeri seçtik.
Orası da coğrafik olarak çok hoş bir yer fakat çok güç. Her gün Bingöl Merkez’den 10-12 tane araç Genç ilçesine, oradan Yeniyazı ve işte o mezraya gidiyordu. O çekim yaptığımız yer de 1800 metre rakımı olan bir yer. Bir kez yağmur yağdı, felç oldu her yer. Zordu çekim kurallarıydı lakin bir formda bitirdik ve oranın dokusu sinemaya çok hizmet etti.
Orada etrafı dağlarla çevrili bir konutun kıssasını anlatmak istedim. Benim sinemalarım öyledir, sıradan insanı odağına alır. Evet o meskende de bir öykü yaşanıyor. Ben oranın öyküsünü anlatmak istedim.
Filmin izleyicilere nasıl bir bildiri vermesini istiyorsunuz? Bu kıssadan nasıl bir hisle ayrılmasını istiyorsunuz?
Ben küçük bir aile üzerinden umudu anlatmaya çalıştım. Bilhassa son vakitlerde bir sürü felaket yaşadık, bir formda o umut hissini kaybetmeden yaşamamız lazım. Onu kaybettiğimizde bence her şey bitiyor. Benim sinema sürecim de aslında biraz o denli.
Süreç bayağı uzun sürdü sanırım.
Çok uzun sürdü evet. Koronadan ötürü iki yıl kaybettik, zelzele oldu, ekonomik kriz oldu, diğer şeyler ortaya girdi, bu türlü sorunlar, badireler fakat alışılmış sineması bir halde bitirdik ve bugün bu noktaya geldi, beşerler izledi. O açıdan memnunum.
‘KÜRT SİNEMASINDA ÖRNEKLERİN ARTMASI BİZİM İÇİN DE İYİ’
Kürt sineması son yıllarda değerli adımlar atıyor. Siz bu hareketin bir modülü olarak nasıl bir katkı sunmayı hedefliyorsunuz?
Umarım daha da fazla artar. Orada bir sanayinin oluşması lazım ki o işler daha da çoğalsın. Sinemaların artması bizim için de güzel zira yalnızca tek başımıza yapınca olmuyor.
Her sene 100 tane Türkçe sinema çekilsin lakin en azından 10 tane de Kürtçe sinema olsun. Zira o olmayınca her şey yavaş ilerliyor.
Ben 10 yıl İstanbul’da kaldım, üniversite, yüksek lisans derken artık Diyarbakır’da yaşıyorum. Diyarbakır’da daha sıkıntı. Orada sinema yapan arkadaşlarımız var. Ali Kemal Çınar’ı tahminen bilirsiniz. Kendi kuralları, imkanlarıyla yapıyor. Lakin genel olarak sıkıntı gidiyor. Bir de her şey çok kıymetli oldu. Evvelden bir biçimde hatırla bir şeyleri yapabiliyordunuz lakin artık birinden bir şey istemek daha da zorlaşıyor.
Gelecekteki projelerinizden bahsedebilir misiniz?
İkinci bir uzun metraj projem var. İki yıl evvel bir senaryo geliştirme platformu vardı, M2 Sinema Lab diye. Oraya seçilmişti. Geçen aylarda da bakanlığın senaryo geliştirme takviyesini aldı. Yani 2025’te bakanlığa başvurup çekmek istiyorum. İnşallah onun süreci bu kadar uzun sürmez, bir 8 yıl da ona verirsem esasen ömrümü tamamlamış olurum.
Son olarak şunu da söylemek isterim. Doğal her şey değişiyor. Algılar değişiyor. Sinemanın sinemada izlenmesinden tut, anlatım biçimlerine kadar. Bizim de kendimizi ona nazaran konumlandırmamız gerekiyor. Çok çalışmamız, çok baş yormamız lazım.